Birigarroa

Birigarroa bere zabalkunde handiko izena da, Iparraldeko biligarro aldakia gorabehera. Uzen zabaldua bazen misteriotsua da, ordea. Argi larregi emoten ez dauden hiruzpalau helduleku baino ez deukoguz. Batetik, tokian tokiko aldakien artean badago bat, begiarro, zentzu bat izan leikeana, txori honek nabarmen haundiak dekoz eta. Aldaki hori, baina, oso lokala eta oso barria dala emoten dau.

Birigarro klase bateri, Bizkaian eta gure eskualdean durdurie geitzen dogunari, garraztarro esaten deutsie zenbait lekutan. Lehenengo elementua garratz izan leiteke, txori honen elikagaia direzan haretx eta sastraka askoren fruitutxoei, miuriari bereziki, erreferentzia eginaz. Bigarren elementua, bestaldetik, birigarro berbearena bera izan leiteke, momentuz identifikazino honek bere argirik emoten ez duskun arren.

Azken saio bat egin geinke birigarro bigarré frantsesaren aldaki probentzalen bategaz alderatuz. Izan bere txori honen ezaugarri bereizgarria, familia bereko zozoaren aurrean, arre nabarra edo pintoa izatea da eta. Bigarreau berbea, bestetik, hurrago izango geunke formaz eta zentzunaren aldetik garratz elementurako esan dogunak balio lei, izan bere kereixa mota bat deukogu bigarreau, kereixak birigarroen mokau preziatuak ezin dogula ahaztu. Ingelesez, esaterako, alemanez legetxu, mistle thrush deukogu, mistle miura fruitua dala, latinezko Turdus viscivorus izen taxonomikoaren bigarren elementuan bere islatua.

Zozoa

Zozoa da izen bakarreko txori ia bakarra auskaldunen artean. Zozoa edo xoxoa, hasera baten txikigarria izan zana, Basauritik eta Zuberoko azken txokoraino ebilten dan uzena dogu. Ez dago bapere garbi uzena nondik etorri leitekean; izan bere sano atxinekoa da. Erdi Aroan ez direz falta Xoxoa ezuzena eukienak. Lotu leikigun duda bakarra da ea ezuzen hori xoxoa letxeko (azal) baltzak izateagaitik jatorkeen edo pepeloak izateagaitik, “zozo” berbeak ‘papala’ edo ‘pepeloa’ esangurea bere badeuko eta. Kasu honetan ez da fazila, baina, asmetan zein dan zein baino lehenagokoa: arrautzea edo oiloa; zozo txoriak emoten deutse izena argi gutxikoei ala alderantziz?

Erderaz, barretz, nahaste haundia dago zozoaren uzenagaz. Latinez “turdus” berbea ebilten euden gure birigarroari geitzeko, ondiño idioma askotan egiten dan moduan. Geuk, ostera, “malviz” berbea deukogun moduan birigarroa uzentetako, zozoari geitzeko hartun dogu “tordo” berbea. Eta auskeraz pertsona zozoa argi gitxikoa bada, esan dogun moduan, erderaz “tordo” geitzen deutsogu bardin-bardin.